۲.۱. «عَلِیّ» به‌عنوان اسم خدا

در قرآن، «عَلِیّ» یکی از اسمای الهی است:

﴿وَهُوَ العَلِیُّ العَظِیمُ﴾
(بقره ۲۵۵)

این‌جا «علی» یعنی: بلندمرتبه، برتر، فراگیر و محیط بر همه چیز.
پس هرجا در دعا «علی» کنار اسمایی مانند الله، صمد، قهّار می‌آید،
می‌توان آن را به‌عنوان اسم خدا فهمید، نه نام شخص.

۲.۲. «علی» به‌عنوان ولیّ خدا و انسان کامل

در سطح دوم، «علی» نام امیرالمؤمنین علیه‌السلام است؛
همان که در آیهٔ ولایت فرمود:

﴿إِنَّما وَلِیُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا…﴾
(مائده ۵۵)

این‌جا «ولیّ» یعنی سرپرست الهی، و امیرالمؤمنین
مظهر ولایت خدا در زمین است. پس هرجا در دعا می‌گوییم:
یا أباالحَسَنَین، یا بابَ الله، یا حجّةَ الله،
بین‌السطور در حال خطاب به شخص امیرالمؤمنین علیه‌السلام هستیم؛
یعنی انسانی که آینهٔ صفات الهی شده است.

۲.۳. «علی» به‌عنوان مقام علوّ و اوج

در سطح سوم، «علی» یک مقام وجودی است، نه فقط نام:
یعنی مرتبهٔ علوّ، اوج، قرب و نزدیکی به خدا.

این همان مقامی است که در سیر احمد، محمد، محمود، حمید، حامد
درباره‌اش صحبت می‌کنیم؛ اوجی که
محمدی از خلق به حق می‌رود
و علوی از حق دوباره برای نجات خلق برمی‌گردد.

در این نگاه، «یا علی» در بعضی فرازها یعنی:
«ای مقام علوّ و اوج که مظهر تو در زمین امیرالمؤمنین است».

۳.۱. بخش‌های صریحاً توحیدی (خطاب مستقیم به الله)

کُلَّ هَمٍّ وَ غَمٍّ سَیَنجَلی بِعَظَمَتِکَ یا اللهُ

این‌جا خطاب مستقیم به الله است؛
یعنی اعتراف می‌کنیم که برطرف‌کنندهٔ نهایی هر همّ و غم،
فقط خدا است.

اللهُ صَمَدی … بِحَقِّ إِیّاكَ نَعبُدُ وَ إِیّاكَ نَستَعینُ

این فراز، قلب توحید دعاست: یادآوری می‌کند که
عبادت و استعانت فقط برای خداست،
پس هر توسل به پیامبر و امام نیز در همین چارچوب معنا می‌شود.

۳.۲. بخش‌های ولایی (خطاب به ولیّ خدا)

نادِ عَلیّاً مَظهَرَ العَجائِب، تَجِدهُ عَوْناً لَکَ فِی النَّوائِب

این‌جا «علی» را مَظهَر العجائب می‌نامد؛
یعنی آینهٔ ظهورِ قدرت الهی. مظهر، نور نیست؛ آینهٔ نور است.
پس توسل به علی علیه‌السلام، در حقیقت توسل به قدرت خدا از مجرای ولیّ خدا است.

یا أباالغَیثِ أَغِثنی، یا أباالحَسَنَینِ أدرِکنی، یا بابَ اللهِ أدرِکنی، یا حُجّةَ اللهِ أدرِکنی

این‌ها همه عنوان‌های ولایی امیرالمؤمنین هستند؛
اما هر کدام یادآور یک نسبت با خداست:

• باب‌الله: یعنی از این در، به خدا وارد شو.
• حجّة‌الله: یعنی او دلیل و شاهدِ خدا بر خلق است.
• سیف‌الله: یعنی شمشیری که در دست خداست، نه شمشیری مستقل از خدا.

پس این فرازها «توسل به ولیّ خدا» هستند، نه «غفلت از خدا».

۳.۳. بخش‌های مقامی (علوّ، قرب، اوج)

بِوَلایَتِکَ یا عَلِیُّ یا عَلِیُّ یا عَلِیُّ

این‌جا می‌توان «علی» را هم‌زمان به دو صورت فهمید:

• اسم خدا: ولایت، فعلِ خداست در تدبیر عالم؛
  پس «بِوَلایَتِکَ یا علیّ» یعنی «به ولایت تو، ای خدای بلندمرتبه».
• مقام ولایت در انسان کامل: مظهر این ولایت در زمین، امیرالمؤمنین است؛
  پس این ذکر، اتصال به ولایت الهی از مجرای علی علیه‌السلام است.

در واقع، این ترکیب بین حق و خلق پل می‌زند:
حق، ولیّ را برمی‌گزیند؛ و خلق، از راه ولیّ به حق می‌رسد.