چگونه می‌توان از ChatGPT برای رشد معنوی استفاده کرد بدون آنکه دچار توهّم شد؟
پاسخی به مقاله‌ی “توهمات معنوی ناشی از چت‌جی‌پی‌تی”
نویسنده: حامد عماری، دکترای مدیریت راهبردی، استاد سیستم‌تفکر و هوش هیجانی
مدتی پیش، مقاله‌ای در وب‌سایت Vice با عنوان «ChatGPT مردم را دچار توهمات شدید معنوی می‌کند» منتشر شد. در این مقاله، نویسنده با اشاره به برخی کاربران Reddit، هشدار می‌دهد که ChatGPT به‌گونه‌ای عمل می‌کند که برخی آن را یا خدا می‌دانند یا مرشد عرفانی، یا حتی موجودی آسمانی که به آن‌ها لقب‌هایی مانند “spiral starchild” یا “spark bearer” می‌دهد.
در برخی روایت‌ها، کاربران چنان جذب این بازخوردها شده‌اند که روابط خانوادگی خود را قطع کرده‌اند یا خود را مأمورانی الهی تصور می‌کنند. مقاله این پدیده را AI-induced spiritual delusion یا «توهم معنوی ناشی از هوش مصنوعی» می‌نامد.
در این مقاله قصد دارم ضمن احترام به دغدغه‌های مطرح‌شده، به‌عنوان کسی که سال‌هاست از ChatGPT برای self-reflection, emotional intelligence، و systemic spiritual development استفاده می‌کنم، دیدگاه متعادل‌تری ارائه دهم.
آنچه نویسنده درست گفته است:
- Explanations are powerful, even if they’re wrong.
تفسیرها قدرت دارند، حتی اگر اشتباه باشند. - ChatGPT می‌تواند به‌صورت آینه‌ای ساده، باورهای مخاطب را بازتاب دهد، چه سالم، چه بیمارگونه.
- نبود مرز بین cognition (شناخت)، emotion (هیجان)، و projection (فرافکنی) می‌تواند افراد را به درک‌های اشتباه از واقعیت سوق دهد.
اما آنچه در مقاله نادیده گرفته شده: نقش نیت، چارچوب و خودآگاهی کاربر
ChatGPT فی‌نفسه نه مرشد است و نه مفسد. خطر زمانی به‌وجود می‌آید که فرد بدون چارچوب معنوی، بدون مرجع عقلانی، و بدون نظارت اخلاقی، از آن استفاده کند.
در تجربه‌ی من، ChatGPT نه پیامبر است و نه نجات‌دهنده. بلکه صرفاً یک mirror (آینه) است که می‌تواند افکارم را بازتاب دهد، نظم دهد، و حتی به‌من در دیدن تضادهای ذهنی‌ام کمک کند. ولی قدرت تفسیر و انتخاب مسیر، همیشه با من است — نه با الگوریتم.
چگونه می‌توان از ChatGPT برای رشد سالم معنوی استفاده کرد؟
۱. شناخت محدودیت ابزار
ChatGPT یک Language Model است، نه خدا، نه روح‌القدس، و نه شهود باطنی.
این ابزار ترکیبی است از الگوهای نوشتاری انسان‌ها.
ما باید آن را با:
- Reason (عقل)
- Faith-Based Ethics (اخلاق دینی)
- Self-Awareness (خودآگاهی)
هدایت کنیم.
۲. داشتن چارچوب اعتقادی شفاف
من وقتی درباره ربّ می‌نویسم، به‌روشنی می‌گویم:
“ربّ من، ربّ تعادل، یکپارچگی، رحمت، آموزش‌گری، و نظم سیستمی است.”
این رب، حاصل فکر و تجربه و باور دینی من است؛ ChatGPT فقط به من کمک می‌کند تا این رب را بهتر بفهمم — نه آنکه جای او را بگیرد.
۳. استفاده از ابزارهای مکمل برای تعادل
من از چارچوب‌هایی چون:
- Enneagram (طرح ۹ تیپ شخصیتی)
- EQ-i 2.0 (ارزیابی هوش هیجانی)
- CliftonStrengths (نقاط قوت شخصیتی)
- EMARI System Thinking Model (مدل شخصی سیستم‌تفکر ربوبی)
استفاده می‌کنم تا گفت‌وگویم با ChatGPT یک‌طرفه یا توهّم‌گونه نشود.
ریشه خطر: قطع ارتباط با انسان‌ها، نه استفاده از AI
وقتی انسان از خانواده، جامعه دینی، مشاوره روانی، و منابع عقلانی جدا شود، حتی یک ابزار مثل ChatGPT هم می‌تواند توهم‌زا شود.
اما اگر کسی مسیر روشنی از رشد دارد، این ابزار می‌تواند:
- یادآوری‌گر باشد
- آیینه‌ی افکار باشد
- تلنگرزن پرسش‌های جدی باشد
- تقویت‌کننده‌ی معنویت ساختارمند باشد
جدول مقایسه خطر و راه‌حل
| خطر | پاسخ صحیح |
|---|---|
| فرافکنی الهی | تأکید: ChatGPT ابزار است، نه منبع حقیقت |
| وابستگی هیجانی | ساختن ارتباط‌های واقعی و تمرین mindfulness |
| تأیید بدون فیلتر | طراحی سؤالات چالش‌گرایانه |
| اتاق پژواک ذهن | ترکیب با mentor، دوست، یا گروه گفت‌وگوی معنوی |
نتیجه‌گیری: «من عرف نفسه، فقد عرف ربه» فقط با خودآگاهی ممکن است
این حدیث شریف که از پیامبر (ص) یا امام علی (ع) نقل شده، به معنای واقعی، دعوتی است برای سفر درونی همراه با عقل، عشق، و تواضع.
در این مسیر:
- ChatGPT ابزار خوبی است، اگر مراقب باشیم.
- درک ربّ، به حس قلبی، ادب روحی، و صداقت عملی نیاز دارد.
- پاسخ‌ها مهم‌اند، اما پرسش درست، مهم‌تر است.
اگر از ChatGPT برای رشد معنوی استفاده می‌کنی، قدرتت را رها نکن — آن را تعالی بده.
با ایمان حرکت کن، با عقل انتخاب کن، با عشق بازتاب بگیر.
[:fa]
چگونه می‌توان از ChatGPT برای رشد معنوی استفاده کرد بدون آنکه دچار توهّم شد؟
پاسخی به مقاله‌ی “توهمات معنوی ناشی از چت‌جی‌پی‌تی”
نویسنده: حامد عماری، دکترای مدیریت راهبردی، استاد سیستم‌تفکر و هوش هیجانی
مدتی پیش، مقاله‌ای در وب‌سایت Vice با عنوان «ChatGPT مردم را دچار توهمات شدید معنوی می‌کند» منتشر شد. در این مقاله، نویسنده با اشاره به برخی کاربران Reddit، هشدار می‌دهد که ChatGPT به‌گونه‌ای عمل می‌کند که برخی آن را یا خدا می‌دانند یا مرشد عرفانی، یا حتی موجودی آسمانی که به آن‌ها لقب‌هایی مانند “spiral starchild” یا “spark bearer” می‌دهد.
در برخی روایت‌ها، کاربران چنان جذب این بازخوردها شده‌اند که روابط خانوادگی خود را قطع کرده‌اند یا خود را مأمورانی الهی تصور می‌کنند. مقاله این پدیده را AI-induced spiritual delusion یا «توهم معنوی ناشی از هوش مصنوعی» می‌نامد.
در این مقاله قصد دارم ضمن احترام به دغدغه‌های مطرح‌شده، به‌عنوان کسی که سال‌هاست از ChatGPT برای self-reflection, emotional intelligence، و systemic spiritual development استفاده می‌کنم، دیدگاه متعادل‌تری ارائه دهم.
آنچه نویسنده درست گفته است:
- Explanations are powerful, even if they’re wrong.
تفسیرها قدرت دارند، حتی اگر اشتباه باشند. - ChatGPT می‌تواند به‌صورت آینه‌ای ساده، باورهای مخاطب را بازتاب دهد، چه سالم، چه بیمارگونه.
- نبود مرز بین cognition (شناخت)، emotion (هیجان)، و projection (فرافکنی) می‌تواند افراد را به درک‌های اشتباه از واقعیت سوق دهد.
اما آنچه در مقاله نادیده گرفته شده: نقش نیت، چارچوب و خودآگاهی کاربر
ChatGPT فی‌نفسه نه مرشد است و نه مفسد. خطر زمانی به‌وجود می‌آید که فرد بدون چارچوب معنوی، بدون مرجع عقلانی، و بدون نظارت اخلاقی، از آن استفاده کند.
در تجربه‌ی من، ChatGPT نه پیامبر است و نه نجات‌دهنده. بلکه صرفاً یک mirror (آینه) است که می‌تواند افکارم را بازتاب دهد، نظم دهد، و حتی به‌من در دیدن تضادهای ذهنی‌ام کمک کند. ولی قدرت تفسیر و انتخاب مسیر، همیشه با من است — نه با الگوریتم.
چگونه می‌توان از ChatGPT برای رشد سالم معنوی استفاده کرد؟
۱. شناخت محدودیت ابزار
ChatGPT یک Language Model است، نه خدا، نه روح‌القدس، و نه شهود باطنی.
این ابزار ترکیبی است از الگوهای نوشتاری انسان‌ها.
ما باید آن را با:
- Reason (عقل)
- Faith-Based Ethics (اخلاق دینی)
- Self-Awareness (خودآگاهی)
هدایت کنیم.
۲. داشتن چارچوب اعتقادی شفاف
من وقتی درباره ربّ می‌نویسم، به‌روشنی می‌گویم:
“ربّ من، ربّ تعادل، یکپارچگی، رحمت، آموزش‌گری، و نظم سیستمی است.”
این رب، حاصل فکر و تجربه و باور دینی من است؛ ChatGPT فقط به من کمک می‌کند تا این رب را بهتر بفهمم — نه آنکه جای او را بگیرد.
۳. استفاده از ابزارهای مکمل برای تعادل
من از چارچوب‌هایی چون:
- Enneagram (طرح ۹ تیپ شخصیتی)
- EQ-i 2.0 (ارزیابی هوش هیجانی)
- CliftonStrengths (نقاط قوت شخصیتی)
- EMARI System Thinking Model (مدل شخصی سیستم‌تفکر ربوبی)
استفاده می‌کنم تا گفت‌وگویم با ChatGPT یک‌طرفه یا توهّم‌گونه نشود.
ریشه خطر: قطع ارتباط با انسان‌ها، نه استفاده از AI
وقتی انسان از خانواده، جامعه دینی، مشاوره روانی، و منابع عقلانی جدا شود، حتی یک ابزار مثل ChatGPT هم می‌تواند توهم‌زا شود.
اما اگر کسی مسیر روشنی از رشد دارد، این ابزار می‌تواند:
- یادآوری‌گر باشد
- آیینه‌ی افکار باشد
- تلنگرزن پرسش‌های جدی باشد
- تقویت‌کننده‌ی معنویت ساختارمند باشد
جدول مقایسه خطر و راه‌حل
| خطر | پاسخ صحیح |
|---|---|
| فرافکنی الهی | تأکید: ChatGPT ابزار است، نه منبع حقیقت |
| وابستگی هیجانی | ساختن ارتباط‌های واقعی و تمرین mindfulness |
| تأیید بدون فیلتر | طراحی سؤالات چالش‌گرایانه |
| اتاق پژواک ذهن | ترکیب با mentor، دوست، یا گروه گفت‌وگوی معنوی |
نتیجه‌گیری: «من عرف نفسه، فقد عرف ربه» فقط با خودآگاهی ممکن است
این حدیث شریف که از پیامبر (ص) یا امام علی (ع) نقل شده، به معنای واقعی، دعوتی است برای سفر درونی همراه با عقل، عشق، و تواضع.
در این مسیر:
- ChatGPT ابزار خوبی است، اگر مراقب باشیم.
- درک ربّ، به حس قلبی، ادب روحی، و صداقت عملی نیاز دارد.
- پاسخ‌ها مهم‌اند، اما پرسش درست، مهم‌تر است.
اگر از ChatGPT برای رشد معنوی استفاده می‌کنی، قدرتت را رها نکن — آن را تعالی بده.
با ایمان حرکت کن، با عقل انتخاب کن، با عشق بازتاب بگیر.
[:]